We spreken Lucien Rentmeester, acteur en theatermaker, een paar weken na het CAMPSITE festival van TimeWindow in TENT. Hij toonde daar zijn performance Cirkel.
Het interview loopt een beetje anders dan bij andere CAMPSITE-makers Rosa Vrij en Borus Fortuin. Wat volgt is gewoon een gesprek over publiek, maar meer nog over makerschap en het medium theater.
Het begint met een vraag van Lucien aan onze Recensent: “Wat wil je eigenlijk met dit gesprek?”
Publieksrecensies: Ik wil meer de interactie met makers opzoeken, dus ik heb dit festival aangegrepen om daarmee te experimenteren. Het lijkt me interessant om ook van jullie kant te horen wat jullie ervaringen zijn met publiek, en welke invloed het heeft op je manier van werken.
Lucien Rentmeester: “Wat je bij het publiek wil bereiken, of…?”
PR: Het gaat mij meer om het gedrag van het publiek en de dynamiek die ontstaat tijdens de voorstelling. Maar als maker ben je misschien vooral bezig met wat je innerlijk teweeg wil brengen bij mensen, je boodschap…
LR: “Ik ervaar wel dat het de bedoeling is om daarmee bezig te zijn, ja. Met je doelgroep en wat je aan ze over wil brengen. Ik vind het persoonlijk moeilijk om daarmee bezig te zijn. In hoeverre gaat zo’n boodschap over mij of over het publiek? Of over het medium?
Als ik zelf in de zaal zit, denk ik soms: dit gaat alleen maar over jou. En dat soort theater scoort, mensen vinden dat mooi en eerlijk, en het krijgt goede recensies. Op de toneelschool was autobiografisch werk maken een soort wow-moment voor mij: naast Tsjechov spelen kan dat dus óók.
Tegenwoordig vind ik het weer veel interessanter om te kijken wat mensen technisch doen, hoe ze het vak uitoefenen. Je gaat je op drijfzand begeven als je je een bepaald onderwerp eigen maakt, zeker als je het doet omdat het nu actueel is. Waarom zou je daar iets over willen vertellen in het theater?”
PR: Je voorstelling Cirkel begint ermee dat je herhaaldelijk tegen het publiek schreeuwt: “IK BEN DAT NIET.” Komt dat voort uit die weerstand die je voelt?
LR: “Nee, daar komt het niet vandaan, maar het gaat er wel over. Of laat ik het zo zeggen, er zijn raakvlakken met het gevoel me te moeten identificeren met mijn huidskleur en achtergrond.
Vanaf het moment dat ik autobiografisch werk ging maken, ging ik nadenken: wat is waardevol? Wat is relevant? Wat definieert mij? Achteraf vond ik dan altijd dat het te plat was, dat het niet liet zien wie ík ben. Maar je zal nooit jezelf helemaal kunnen laten zien. Het is per definitie gestuurd, geschaafd. Je laat iets zien wat je wil laten zien. Het schuurt altijd tegen ijdelheid aan.”
PR: Wat bedoel je met ijdelheid?
LR: “Ik ben vooral veel autobiografisch theater gaan schrijven toen mijn zoon geboren werd. Het ging over grote, universele onderwerpen. Op een gegeven moment lag ik in bed na te denken en kwam tot de conclusie dat ik alleen maar bezig was met tonen wat een goede vader ik wel niet ben. Dat vind ik theatraal niet interessant, als ik zelf in het publiek zit. Waarom wil je dit delen en waarom zou een ander dit willen weten?
Je bent dan bezig met wat jij verwacht dat het publiek van je verwacht. Daar wil ik me juist niet toe verhouden. Geen gat in de markt zoeken. Ik snap best dat, als iedereen met een bepaald onderwerp bezig is, er iets aan de hand is. Ik vind alleen dat ik mezelf dan als een slap aftreksel neerzet van wat ik denk dat mensen in me zien. Je raakt kwijt waarom je überhaupt iets aan het maken bent. Ik heb de tekst dus voorlopig, voor deze versie van de voorstelling, achterwege gelaten.”
PR: In de voorstelling die ik heb gezien zat inderdaad helemaal geen tekst, op de schreeuw in het begin na. Vervolgens ben je het grootste deel van de tijd in stilte bezig met het spelen met een constructie van stokken. Dat is dan weer het andere uiterste. Hoe ben je uiteindelijk op die vorm uitgekomen?
LR: “Ik wilde vooral zelf iets uitzoeken en het publiek daar deelgenoot van maken. Wat gebeurt er als ik twintig minuten heel geconcentreerd met die stokken aan de slag ga? Wat als ik een filmpje laat zien zonder enige context te geven?
Het schreeuwen was iets dat ik heel graag wilde doen. Ik heb het zelf gezien bij concerten, en vond het zo tof. Er wordt een energie aangewakkerd die er vaak niet mag zijn. Dus het is een wisselwerking: ik ervaar iets en dat wil ik het publiek ook laten ervaren.”
PR: Is er dan geen enkele boodschap die je wilde overbrengen op de mensen?
LR: “Nee, je mag echt zelf bepalen wat je erin ziet. Ik vind het ook wel interessant om de verschillende interpretaties van mensen terug te horen.”
PR: En wat zijn de reacties van het publiek?
LR: “Veel mensen gaan op zoek naar een verhaal. Ik heb er verschillende gehoord die mensen erin kunnen zien. Anderen blijven steken bij de vorm, ze vinden het óf niks, of juist een soort meditatieve, prettige ervaring. Je moet even door het ongemak heen, om je uiteindelijk over te kunnen geven.
Toen ik deze voorstelling eerder in het theater speelde, heb ik wel een paar boze reacties gekregen van mensen die een monoloog over mijn identiteit verwachtten en niets konden met dat stuk met die stokken. In TENT was er op een dag een groep Amerikaanse toeristen die geen idee hadden wat ze te wachten stond, maar die vonden het fantastisch. “You never see shit like this,” zei een man.”
PR: Wat doe je met dat soort reacties? Neem je die mee in de verder ontwikkeling van de voorstelling?
LR: “Nee, ik probeer me er niet teveel door te laten beïnvloeden. Wat ik wel heb ontdekt tijdens dit festival, is wat ik níet wil. Ik werd als maker gekoppeld aan Zouhair Mtazi (acteur en filmmaker, red.), die een korte film had gemaakt, over twee bewakers van het Wereldmuseum die besluiten om een tentoongestelde speer terug te brengen naar het land van herkomst. Dat is dus een actueel thema, en hij lijkt daar een stelling in te nemen – iets wat ik juist niet probeer te doen. We merkten dat we een totaal andere taal spreken. Ik weet niet of we elkaars kern wel begrijpen.
De samenwerking is goed gegaan, en ik vond het waardevol om te doen. Het is heel goed om daarmee geconfronteerd te worden. Ik merkte alleen dat mensen de film thematisch aan mijn performance gingen koppelen, en dat het dus voor sommigen toch weer ging over identiteit – mijn vermeende identiteit. Ik heb nu ervaren dat ik dat dus echt niet wil.”
PR: Dan is er dus een context rond je voorstelling ontstaan die iets toevoegt voor het publiek, maar waar jij geen controle over hebt.
LR: “Je ontkomt er ook niet aan. Ik was tijdens het festival om me heen aan het kijken in TENT en zag meteen dat iedereen wit was. Zoals ik al zei, als iedereen met een onderwerp bezig is, dan is er iets aan de hand. Maar ik wil me er niet verplicht toe verhouden, en ook mijn publiek niet toe verplichten.”
PR: Wat wil je dan wél met je publiek?
Ik wil zoeken naar een gedeelde grond. Door middel van een handeling, een activiteit. Wat gebeurt er met ons als ik dit doe, op dit moment, in deze kleine, zwarte ruimte? Het is al bijzonder dat we zijn samengekomen. Het is nogal wat, dat je de moeite neemt om met zijn allen ergens te gaan zitten en je tot één ding te verhouden, juist even niet met alles eromheen. En ook niet met je telefoon of met gesprekjes omdat we nou eenmaal gewend zijn om met elkaar te praten. De afspraak van theater is dat je er even bent, in het moment.
We moeten het niet voor lief nemen dat we ons vrijwillig houden aan die etiquette. De aandachtigheid vind ik belangrijk, om samen even stil te staan. Er zit veel waarde en schoonheid in het gegeven dat mensen de moeite nemen om te komen, om zich over te geven, jou het vertrouwen te geven.
Bij TENT kwam er op een gegeven moment een jongen naar me toe. Hij zei dat hij geen Nederlands kon en dus niet begreep wat ik schreeuwde in het begin, maar dat hij ervan moest huilen. Dat was heel waardevol. Niet dat ik het fijn vind dat ik iemand heb laten huilen, maar dat er iets gebeurt en dat hij niet kan duiden wat precies en waarom en dat hij pas achteraf om de context vroeg. Het feit dat het gebeurt, dát is de handeling. Dat is het. Wat maakt het dan nog uit wat ik erop plak? Wat de woorden betekenen?”
PR: Hoe ga je nu verder met de voorstelling?
LR: “Zouhair en ik staan in de zomer weer samen op Hongerige Wolf, maar apart van elkaar op het programma, zonder thematische link. Ik heb veel zin om eens te kijken wat mijn werk daar doet, in een bos, in m’n eentje. En nieuw materiaal uitproberen. Of misschien toch weer terug naar mijn tekst…”
Festival Hongerige Wolf vindt plaats van 14 tot 16 juli 2023 in Groningen. Bekijk het programma om te zien wanneer je Lucien met Cirkel kunt meemaken. Misschien komen wij ook nog een kijkje nemen…